عدم تحمل لاکتوز چیست؟ چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز قادر به هضم کامل قند موجود در شیر (لاکتوز) نیستند. در نتیجه، این افراد بعد از مصرف محصولات لبنی دچار اسهال، گاز و نفخ می شوند. این بیماری که به آن سوءجذب لاکتوز نیز گفته می شود، معمولا بی خطر است، اما علائم آن می توانند ناخوشایند باشند.
مقدار کمی از آنزیم تولید شده در روده کوچک (لاکتاز)، معمولا مسئول ایجاد عدم تحمل لاکتوز است. مقدار کم سطوح لاکتاز، موجب دشواری در هضم محصولات لبنی می شود. اگر سطح لاکتاز فرد بسیار کم باشد، فرد دچار عدم تحمل لاکتوز شده و در نتیجه پس از مصرف لبنیات علائمی مشاهده خواهد کرد.
برای اکثر افراد، عدم تحمل لاکتوز به مرور زمان ایجاد می شود زیرا با افزایش سن بدن لاکتاز کمتری تولید می کند.
تخمین زده می شود که ۶۸٪ از جمعیت جهان دارای درجه ای از عدم تحمل لاکتوز هستند. عدم تحمل لاکتوز بیش از دیگران بر جمعیت و نژادهای خاص مانند آمریکای لاتین، آفریقایی-آمریکایی، بومی آمریکا، آسیایی، اروپای شرقی و خاورمیانه تاثیر می گذارد.
اکثر افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز می توانند این شرایط را کنترل کنند بدون اینکه لازم باشد از مصرف تمام غذاهای لبنی دست بکشند.
علائم عدم تحمل لاکتوز کدامند؟
علائم و نشانه های عدم تحمل لاکتوز معمولا از ۳۰ دقیقه تا دو ساعت پس از مصرف مواد غذایی حاوی لاکتوز شروع می شود. علائم و نشانه های رایج عبارتند از:
- اسهال
- حالت تهوع، و گاهی اوقات استفراغ
- گرفتگی عضلات معده
- نفخ شکم
- گاز
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر به طور مکرر بعد از مصرف غذاهای لبنی علائم عدم تحمل لاکتوز را دارید، و به خصوص به دلیل عدم توانایی در مصرف لبنیات نگران دریافت کلسیم کافی هستید، باید به پزشک مراجعه کنید.
چگونه می توان دریافت که غذاهای فرآوری شده حاوی لاکتوز هستند یا خیر؟
هنگام خرید غذا، مواد اولیه روی برچسب مواد غذایی را با دقت بخوانید. مواد تشکیل شده از شیر حاوی لاکتوز عبارتند از:
- کشک
- پنیر
- محصولات فرعی شیر
- مواد غذایی حاوی شیر خشک
- لاکتوز
- کره
- سرشیر
- شیرخشک بدون چربی
- پودر شیر خشک
همچنین از مصرف غذاهایی که روی برچسب آن ها کلمه ی “حاوی شیر” آورده شده، خودداری کنید. بسته به شدت علائم، ممکن است لازم باشد از غذاهای حاوی این مواد اجتناب کرده یا مصرف آن ها را محدود کنید.
مواد اولیه ای که از شیر گرفته شده و در غذاهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرند و همچنین حاوی لاکتوز نیستند، عبارتند از:
- کازئین
- لاکتالبومین
- لاکتات
- اسید لاکتیک
لاکتوز همچنین در حدود ۲۰% داروهای تجویز شده مانند قرص های ضد بارداری (داروهای ضد بارداری خوراکی) و حدود ۶% داروهای بدون نسخه، مانند برخی قرص های اسید معده و گاز وجود دارد. کلسیم Viactiv حاوی لاکتوز است و در صورت رعایت رژیم بدون لاکتوز باید از مصرف آن اجتناب شود.
این داروها معمولا فقط افراد مبتلا به عدم تحمل شدید لاکتوز را تحت تاثیر قرار می دهند. از پزشک خود بپرسید کدام داروها حاوی لاکتوز هستند و برای بررسی محتوای لاکتوز، برچسب روی داروهای بدون نسخه را بخوانید.
غذاهایی که به مقدار کم حاوی لاکتوز هستند عبارتند از:
- نان و شیرینی جات
- شکلات شیری و برخی آب نبات ها
- سس ها
- غلات صبحانه
- سیب زمینی، سوپ، برنج و رشته فرنگی آماده
- گوشت های از قبل پخته شده
- کراکر و سایر تنقلات با طعم پنیر
- مخلوط پنکیک، بیسکویت و کلوچه
- مارگارین و کره
- جگر
- چغندر قند، نخود فرنگی، لوبیای لیما
- کریمر قهوه
علل بروز عدم تحمل لاکتوز کدامند؟
عدم تحمل لاکتوز زمانی اتفاق می افتد که روده کوچک، آنزیم (لاکتاز) کافی برای هضم قند شیر (لاکتوز) تولید نمی کند.
به طور معمول، لاکتاز قند شیر را به دو قند ساده، گلوکز و گالاکتوز، تبدیل می کند که از طریق پوشش روده جذب جریان خون می شوند.
اگر کمبود لاکتاز دارید، لاکتوز موجود در غذا به جای پردازش و جذب، به روده بزرگ منتقل می شود. در روده بزرگ، باکتری های طبیعی و لاکتوز هضم نشده تداخل ایجاد می کنند و باعث ایجاد علائم و نشانه های عدم تحمل لاکتوز می شوند.
سه نوع عدم تحمل لاکتوز وجود دارد. عوامل مختلفی باعث کمبود لاکتاز شده که زمینه ساز هر یک از انواع عدم تحمل لاکتوز می باشد.
عدم تحمل اولیه لاکتوز
در افرادی که دچار شایع ترین نوع عدم تحمل لاکتوز، یعنی عدم تحمل لاکتوز اولیه می شوند، در ابتدا میزان کافی لاکتاز در بدن این افراد تولید می شود. نوزادانی که تمام تغذیه خود را از شیر دریافت می کنند، به لاکتاز نیاز دارند.
با گذشت زمان که کودکان غذاهای دیگر را جایگزین شیر می کنند، مقدار لاکتاز تولید شده به طور معمول افت می کند، اما معمولا به قدری باقی می ماند که مقدار لبنیات موجود در یک رژیم غذایی معمول یک فرد بزرگسال را هضم کند. در عدم تحمل اولیه لاکتوز، تولید لاکتاز در بزرگسالی به شدت افت کرده و هضم فرآورده های شیر را دشوار می کند.
بخوانید: ۹ شیر گیاهی جایگزین برای شیر لبنی- آیا شیرهای جایگزین و غیر لبنی، سالم هستند؟
عدم تحمل ثانویه لاکتوز
این نوع عدم تحمل لاکتوز زمانی اتفاق می افتد که روده کوچک تولید لاکتاز را پس از بیماری، جراحت یا جراحی مرتبط با روده کوچک کاهش دهد. بیماری های مرتبط با عدم تحمل ثانویه لاکتوز شامل عفونت روده، بیماری سلیاک، رشد بیش از حد باکتری و بیماری کرون می باشند.
اگرچه درمان بیماری ای که موجب عدم تحمل لاکتوز می شود ممکن است زمان بر باشد، اما درمان اختلال زمینه ای ممکن است سطح لاکتاز را بازیابی کرده و علائم و نشانه ها را بهبود بخشد.
عدم تحمل لاکتوز مادرزادی یا تکاملی
هرچند نادر، اما این امکان وجود دارد که نوزادان با عدم تحمل لاکتوز ناشی از کمبود لاکتاز متولد شوند. این اختلال از الگویی ارثی به نام اتوزومال مغلوب از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود، به این معنی که در یک کودک درگیر عدم تحمل لاکتوز مادرزادی، مادر و پدر هر دو باید یک نوع ژن مشابه را به اشتراک بگذارند. نوزادان نارس همچنین به دلیل ناکافی بودن سطح لاکتاز می توانند دچار عدم تحمل لاکتوز شوند.
عدم تحمل لاکتوز چگونه تشخیص داده می شود؟
رایج ترین آزمایش برای تشخیص کمبود لاکتاز، تست تنفسی هیدروژن است. این آزمایش سرپایی در کلینیک یا مطب پزشک انجام می شود. بسیاری از پزشکان از بیمارانی که مشکوک به عدم تحمل لاکتوز هستند می خواهند تا ۱ یا ۲ هفته از مصرف شیر و لبنیات خودداری کنند تا ببینند علائم آن ها فروکش می کند یا خیر. سپس تشخیص را، با تست تنفسی هیدروژن تایید می کنند. تست تنفسی هیدروژن پس از نوشیدن یک نوشیدنی مملو از لاکتوز، میزان هیدروژن در نفس را اندازه گیری می کند.
عوامل خطر مربوط به عدم تحمل لاکتوز
عواملی که می توانند شما یا فرزندتان را مستعد ابتلا به عدم تحمل لاکتوز کنند عبارتند از:
- افزایش سن: عدم تحمل لاکتوز معمولا در بزرگسالی ظاهر می شود. این وضعیت در نوزادان و کودکان خردسال غیر معمول است.
- قومیت: عدم تحمل لاکتوز بیشتر در نژاد آفریقایی، آسیایی، اسپانیایی تبار و بومیان آمریکایی دیده می شود.
- تولد زودرس: نوزادان نارس متولد شده ممکن است سطح لاکتاز کمی داشته باشند زیرا روده کوچک تا اواخر سه ماهه سوم، سلول های تولید کننده لاکتاز را ایجاد نمی کند.
- بیماری های موثر بر روده کوچک: مشکلات روده کوچک که می توانند باعث عدم تحمل لاکتوز شوند شامل رشد بیش از حد باکتری، بیماری سلیاک و بیماری کرون می باشند.
- درمان های خاص سرطان: اگر در ناحیه معده پرتودرمانی انجام داده اید یا بر اثر شیمی درمانی دچار عوارض روده ای شده اید، خطر ابتلا به عدم تحمل لاکتوز افزایش می یابد.
عدم تحمل لاکتوز چگونه درمان می شود؟
عدم تحمل لاکتوز به راحتی درمان می شود. هدف از درمان، کنترل علائم از طریق تغییرات در رژیم غذایی است.
افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز معمولا می توانند سطح محدودی از غذاهای حاوی لاکتوز را مصرف کنند و این مقدار محدود علائمی ایجاد نمی کند. شما می توانید از طریق آزمون و خطا تحمل خود را در برابر میزان و نوع محصولات حاوی لاکتوز بسنجید و می توانید به طور موقت لاکتوز را از رژیم غذایی معمول خود حذف کنید. سپس به تدریج غذاهای حاوی لاکتوز را دوباره به رژیم خود اضافه کنید تا سطح تحمل و راحتی خود را پیدا کنید.
برای آزمون و خطا، سعی کنید مقدار کمی از غذاهای لبنی معمول خود را مصرف کنید و آن ها را با محصولات لبنی بدون لاکتوز جایگزین کنید، یا شیرها و لبنیات را به همراه وعده های غذایی مصرف کنید. مصرف لاکتوز به همراه سایر مواد غذایی، امکان تحمل لاکتوز توسط بدن را افزایش می دهد.
بخوانید: دلیل حساسیت به شیر چیست؟ چرا برخی افراد نسبت به شیر آلرژی دارند؟
منابع
