دلایل بروز اسهال کدامند؟ آیا اسهال می تواند برای سلامتی مضر باشد؟
اسهال، یک بیماری بسیار شایع است و در بیشتر افراد چند بار در سال اتفاق می افتد. اسهال، مدفوع سست، آبکی و یک مشکل رایج می باشد. در بیشتر موارد، دلایل اسهال ناشناخته است و پس از چند روز خود به خود از بین می رود. اسهال می تواند ناشی از باکتری باشد. کمبود آب بدن یک اثر جانبی خطرناک اسهال است.
خوشبختانه اسهال معمولا کوتاه مدت است و چند روز بیشتر طول نمی کشد. اما، هنگامی که اسهال فرد هفته ها طول بکشد، معمولا نشان دهنده مشکل دیگری است. اگر هفته ها و یا بیشتر دچار اسهال هستید، ممکن است به بیماری اختلال روده تحریک پذیر یا یک اختلال جدی تر مانند عفونت مداوم یا بیماری التهابی روده مبتلا باشید.
اسهال چیست؟
مدفوع بخشی عادی از زندگی است. با این حال، گاهی اوقات این روند دفع مدفوع از بدن تغییر می کند. به مدفوع شل یا آبکی، اسهال گفته می شود. این یک بیماری بسیار شایع است و معمولا بدون مداخله پزشکی برطرف می شود.
اسهال ممکن است به دلایل مختلفی اتفاق بیفتد و معمولا طی یک تا سه روز خود به خود برطرف می شود. در هنگام اسهال، ممکن است احساس نفخ، گرفتگی عضلات شکم و گاهی حالت تهوع داشته باشید.
اگرچه بیشتر موارد اسهال برای مدت زمان مشخص و با شدت ثابت اتفاق می افتد، اما گاهی اوقات اسهال می تواند منجر به عوارض جدی شود. درصورتی که بدن مقدار زیادی آب از دست بدهد، این کم آبی باعث کم آبی بدن، عدم تعادل الکترولیت ها (از دست دادن سدیم، پتاسیم و منیزیم که نقشی اساسی در عملکردهای بدن دارند) و نارسایی کلیه (عدم رسیدن خون و مایعات کافی به کلیه ها) می شود . هنگامی که فرد دچار اسهال می شود، همراه با مدفوع، آب و الکترولیت نیز از دست می دهد و برای جایگزینی آن ها باید مایعات زیادی بنوشد. در صورت عدم بهبود و بدتر شدن، کمبود آب بدن ممکن است موجب مشکلات جدی تری شود.
علائم بروز اسهال
علائم و نشانه های مرتبط با اسهال ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مدفوع شل و آبکی
- گرفتگی عضلات شکم
- درد شکم
- تب
- خون در مدفوع
- مخاط در مدفوع
- نفخ شکم
- حالت تهوع
- نیاز فوری به اجابت مزاج
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر بزرگسال هستید، در موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- اسهال بیش از چند روز ادامه دارد
- بدن دچار کم آب شود
- درد شدید شکمی یا مقعدی دارید
- مدفوع خونی یا سیاه است
- تب بیش از ۳۹ درجه سانتیگراد
در کودکان، به ویژه کودکان خردسال، اسهال می تواند به سرعت منجر به کم آبی شود. اگر اسهال فرزند شما ظرف ۲۴ ساعت بهبود نیافت و در صورت مشاهده موارد زیر با پزشک خود تماس بگیرید:
- کم آبی بدن
- تب بیش از ۳۹ درجه سانتیگراد
- مدفوع خونی یا سیاه
دلایل بروز اسهال
برخی از بیماری ها می توانند موجب اسهال شوند، از جمله:
- ویروس ها: ویروس هایی مثل ویروس نورواک، ویروس سیتومگالو و هپاتیت می توانند باعث اسهال شوند. روتاویروس دلیل شایع اسهال حاد کودکان است. ویروس کرونای جدید (COVID-19) نیز با علائم گوارشی، از جمله حالت تهوع، استفراغ و اسهال همراه است.
- باکتری ها و انگل ها: غذا یا آب آلوده می تواند باکتری ها و انگل ها را به بدن منتقل کند. اسهال ناشی از باکتری و انگل هنگام مسافرت به کشورهای در حال توسعه اغلب اسهال مسافرتی نامیده می شود. کلستریدیوم دیفیسیل ( C. diff) نوع دیگری از باکتری است که می تواند باعث عفونت های جدی شده و در نهایت منجر به اسهال شود. این نوع اسهال همچنین می تواند پس از مصرف یک دوره آنتی بیوتیک یا در طی بستری شدن در بیمارستان ایجاد شود.
- داروها: بسیاری از داروها مانند آنتی بیوتیک ها می توانند موجب اسهال شوند. آنتی بیوتیک ها باکتری های خوب و بد را از بین می برند، که این امر می تواند تعادل طبیعی باکتری ها را در روده مختل کند. سایر داروهایی که باعث اسهال می شوند، داروهای سرطان و آنتی اسیدهای با منیزیم هستند.
- عدم تحمل لاکتوز: لاکتوز قندی است که در شیر و سایر محصولات لبنی یافت می شود. افرادی که در هضم لاکتوز مشکل دارند پس از خوردن محصولات لبنی دچار اسهال می شوند. عدم تحمل لاکتوز می تواند با افزایش سن افزایش یابد زیرا سطح آنزیمی که به هضم لاکتوز کمک می کند، بعد از دوران کودکی افت می کند.
- فروکتوز: فروکتوز قندی است که به طور طبیعی در میوه ها و عسل یافت می شود. این ماده گاهی اوقات به عنوان شیرین کننده به برخی نوشیدنی ها اضافه می شود. مصرف این قند در افرادی که در هضم فروکتوز مشکل دارند، می تواند منجر به اسهال شود.
- شیرین کننده های مصنوعی: سوربیتول و مانیتول شیرین کننده های مصنوعی موجود در آدامس ها و سایر محصولات فاقد شکر، می توانند در برخی از افراد باعث اسهال شوند.
- عمل جراحی: جراحی های ناحیه شکم یا کیسه صفرا گاهی اوقات می توانند باعث اسهال شوند.
- سایر اختلالات گوارشی: اسهال مزمن به دلایل دیگری نیز رخ می دهد، مانند بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، بیماری سلیاک، کولیت میکروسکوپی و سندرم روده تحریک پذیر.
تفاوت بین اسهال نرمال و اسهال شدید چیست؟
چندین روش مختلف برای طبقه بندی شدت اسهال وجود دارد. از جمله:
- اسهال حاد: شایعترین اسهال حاد، اسهال آبکی و شل است که یک تا دو روز طول می کشد. این نوع اسهال نیازی به درمان ندارد و معمولا پس از چند روز از بین می رود.
- اسهال مداوم: این نوع اسهال به طور کلی برای چندین هفته (دو تا چهار هفته)، ادامه دارد.
- اسهال مزمن: اسهالی که بیش از چهار هفته طول بکشد یا در مدت زمان طولانی به طور منظم اتفاق بیفتد.
چه افرادی به اسهال مبتلا می شوند؟
هرکسی ممکن است دچار اسهال شود. بسیاری از افراد سالانه چندین بار دچار اسهال می شوند، که امری معمول تلقی می شود. اسهال بسیار رایج است و معمولا برای اکثر افراد جای نگرانی ندارد.
با این حال، اسهال می تواند در گروه های خاصی از افراد، جدی باشد، از جمله:
- کودکان
- افراد مسن
- افراد بیمار
برای هر یک از این افراد، اسهال می تواند مشکلات دیگری ایجاد کند.
آیا اسهال می تواند برای سلامتی فرد مضر باشد؟
به طور کلی، اسهال یک بیماری خود محدود کننده است و بدون مداخله از بین می رود. اگر اسهال به طور کامل بهبود نیافت و برطرف نشد، می تواند فرد را در معرض عوارض ناشی از اسهال مانند کم آبی، عدم تعادل الکترولیت ها، نارسایی کلیه و آسیب اندام ها قرار دهد.
آیا آنتی بیوتیک ها می توانند باعث اسهال شوند؟
بیشتر آنتی بیوتیک ها (کلیندامایسین، اریترومایسین و طیف گسترده ای آنتی بیوتیک ها) می توانند باعث اسهال شوند. آنتی بیوتیک ها می توانند تعادل باکتری هایی را که به طور معمول در روده ها یافت می شوند، برهم بزنند و به پیشرفت انواع خاصی از باکتری ها مانند C. difficile کمک کنند. وقتی این اتفاق می افتد، روده بزرگ مملو از باکتری های بد (پاتولوژیک) که باعث کولیت (التهاب پوشش روده بزرگ) می شوند، گردد.
عوارض ناشی از اسهال
اسهال می تواند باعث کم آبی بدن شود که در صورت عدم درمان ممکن است زندگی فرد را تهدید کند. کم آبی بدن به ویژه در کودکان، افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند خطرناک است.
اگر علائم کم آبی جدی دارید، به دنبال کمک پزشکی باشید.
موارد کمبود آب بدن در بزرگسالان:
- تشنگی بیش از حد
- خشکی دهان یا پوست
- ادرار کم یا بدون ادرار
- ضعف، سرگیجه یا سبکی سر
- خستگی
- ادرار تیره رنگ
موارد کمبود آب در نوزادان و کودکان خردسال:
- عدم رطوبت پوشک تا سه ساعت یا بیشتر
- خشکی دهان و زبان
- تب بالاتر از ۳۹ درجه
- گریه ی بدون اشک
- خواب آلودگی، عدم پاسخگویی یا تحریک پذیری
- فرورفتگی شکم، چشم ها یا گونه ها
آیا رنگ اسهال می تواند نگران کننده باشد؟
رنگ مدفوع ممکن است متفاوت باشد و می تواند تحت تاثیر رنگ غذایی که می خورید، قرار بگیرد. اما اگر در مدفوع خون مشاهده کردید یا دفع مدفوع سیاه رنگی دارید، این می تواند مسئله جدی تری باشد. رنگ و ظاهر اسهال در موارد زیر می تواند نگران کننده باشد:
- مدفوع سیاه
- در آن خون یا چرک دیده شود
- علی رغم وعده های غذایی بدون چربی، مدفوع به طور مداوم چرب یا روغنی است
- مدفوع بسیار بد بو
چگونه باید از داروهای بدون نیاز به نسخه پزشک برای درمان اسهال استفاده کرد؟
هنگام مصرف داروی بدون نسخه برای درمان اسهال، همیشه باید دستورالعمل های موجود در بسته بندی داروها را دنبال کنید. قوانین کنترل اسهال در بزرگسالان نسبت به کودکان متفاوت است. همیشه قبل از دادن هر نوع دارویی به کودک برای درمان اسهال، با پزشک اطفال تماس بگیرید.
بزرگسالان در صورت مصرف داروهای بدون نسخه توجه داشته باشند که بعد از هربار اسهال، دو قاشق غذاخوری داروی بیسموت ساب‌سالیسیلات مصرف کنند. در یک ۲۴ ساعت، بیش از هشت دوز مصرف نکنید.
آیا می توان اسهال را بدون مصرف دارو کنترل کرد؟
در صورت ابتلا به اسهال حاد، اغلب می توانید بدون نیاز به دارو آن را درمان کنید. کارهای زیر را انجام دهید:
- نوشیدن مقدار زیادی آب و مایعات الکترولیت (مانند آب میوه های رقیق شده و بدون تفاله، آبگوشت، نوشیدنی های ورزشی و نوشابه های بدون کافئین): اطمینان حاصل کنید که در طول روز هیدراته بمانید. بدن هر بار که دچار اسهال می شوید آب خود را از دست می دهد. با نوشیدن مقدار زیادی مایعات اضافی، بدن را در برابر کمبود آب محافظت می کنید.
- رژیم خود را تغییر دهید: به جای انتخاب غذاهای چرب یا سرخ شده، رژیم BRAT (برت) را دنبال کنید؛ یعنی مصرف موز (B)، برنج (R)، سیب (A) و نان تست (T).
- کاهش کافئین: غذاها و نوشیدنی های کافئین دار می توانند اسهال را بدتر کنند. غذاها و نوشیدنی های حاوی کافئین شامل قهوه، نوشابه های رژیمی، چای غلیظ، چای سبز و حتی شکلات می باشند.
- از خوردن غذاها و نوشیدنی های نفاخ خودداری کنید: اگر به همراه اسهال، گرفتگی معده را تجربه کردید، از خوردن غذاها و نوشیدنی های نفاخ خودداری کنید. این غذاها و نوشیدنی ها عبارتند از لوبیا، کلم، کلم بروکسل و نوشیدنی های گازدار.
گاهی اوقات، اسهال می تواند موجب عدم تحمل لاکتوز شود. از این رو تا زمان رفع اسهال باید از مصرف داروهای محتوی لاکتوز (محصولات لبنی) خودداری کنید.
چه غذاهایی به از بین رفتن اسهال کمک می کنند؟
با تغییر رژیم غذایی می توان به درمان اسهال کمک کرد. برخی غذاهای کم فیبر می توانند به سختی بیشتر مدفوع کمک کنند.
اگر اسهال دارید، سعی کنید این غذاها را به رژیم خود اضافه کنید:
- سیب زمینی
- برنج (سفید)
- رشته فرنگی (نودل)
- موز
- سیب
- نان سفید
- مرغ یا بوقلمون بدون پوست
- گوشت گاو بدون چربی
- ماهی
اگر نوزاد یا کودک خردسال دچار اسهال شود چه باید کرد؟
اگر کودک شما اسهال شدید دارد، با پزشک اطفال تماس بگیرید. کودکان کم سن در معرض خطر کم آبی بیشتری نسبت به بزرگسالان قرار دارند. همچنین نمی توانید اسهال را در کودکان به همان روش بزرگسالان، درمان کنید. داروهای بدون نسخه می تواند برای کودکان خردسال خطرناک باشند و کلیه روش های درمانی اسهال در کودکان باید توسط پزشک اطفال هدایت شود. مهم است که کودک خود را هیدراته نگه دارید. پزشک کمک می کند بهترین روش را برای انجام این کار تعیین کنید، اما گزینه ها اغلب شامل موارد زیر هستند:
- شیر مادر
- فرمولاسیون
- نوشیدنی های الکترولیت پدیالیت برای کودکان بزرگتر. این سرم خوراکی برای نوزادان توصیه نمی شود.
بهترین گزینه برای هیدراته نگه داشتن کودک ممکن است با افزایش سن کودک تغییر کند. همیشه قبل از دادن مایعات جدید به کودک یا هر نوع درمانی، با پزشک مشورت کنید.
چگونه می توان ناراحتی ناشی از اسهال را در ناحیه مقعد برطرف کرد؟
اسهال اغلب به معنای مراجعه مکرر به سرویس بهداشتی است. این امر می تواند ناراحتی هایی ایجاد کند مانند:
- خارش
- سوزش
- درد هنگام حرکات روده
اگر هر یک از ناراحتی های ذکر شده در بالا را دارید، می توانید کارهای برای کمک به رفع ناراحتی انجام دهید، از جمله:
- نشستن در آب ولرم در وان
- بعد از بیرون آمدن از وان یا دوش، ناحیه مقعد را با یک حوله نرم و تمیز خشک کنید. برای خشک کردن، حوله را روی پوست نکشید زیرا این کار تنها باعث بدتر شدن و تحریک آن می شود.
- استفاده از وازلین یا کرم بواسیر به مقعد
پیشگیری از بروز اسهال
پیشگیری از اسهال ویروسی
دست های خود را بشویید تا از شیوع اسهال ویروسی جلوگیری کنید. برای اطمینان از شستن مناسب دست:
- دستان خود را مرتبا و قبل و بعد از تهیه غذا بشویید. دستان خود را پس از دست زدن به گوشت نپخته، استفاده از توالت، تعویض پوشک، عطسه، سرفه و تمیز کردن بینی بشویید.
- دستان خود را حداقل ۲۰ ثانیه با صابون تمیز کنید.
- هنگامی که امکان شستشوی دستان با آب و صابون وجود ندارد از ضد عفونی کننده دست استفاده کنید. در مواقعی که به سینک ظرفشویی دسترسی ندارید از ضد عفونی کننده الکلی استفاده کنید. ضد عفونی کننده دست را مانند لوسیون به جلو و پشت هر دو دست بمالید. از محصولی استفاده کنید که حداقل حاوی ۶۰ درصد الکل باشد.
واکسیناسیون
می توانید با استفاده از یکی از دو واکسن تایید شده، از نوزاد خود در برابر ویروس روتاویروس، شایع ترین علت اسهال ویروسی در کودکان محافظت کنید. در مورد واکسیناسیون کودک از پزشک اطفال مشورت بگیرید.
پیشگیری از اسهال مسافرتی
اسهال معمولا در افرادی که به کشورهای با بهداشت ضعیف و غذای آلوده سفر می کنند، رخ می دهد. برای کاهش خطر:
مراقب آنچه می خورید باشید. غذاهای گرم و پخته بخورید. از مصرف میوه ها و سبزیجات خام خودداری کنید، مگر اینکه خودتان بتوانید پوست آن ها را بگیرید. همچنین از مصرف گوشت خام یا نیمه پخته و غذاهای لبنی خودداری کنید.
مراقب آنچه می نوشید، باشید. آب بطری و نوشابه را در ظرف اصلی که سرو می شود بنوشید. از مصرف آب لوله کشی و تکه های یخ خودداری کنید. حتی برای مسواک زدن از آب بطری استفاده کنید. هنگام دوش گرفتن دهان خود را بسته نگه دارید.
نوشیدنی های تهیه شده با آب جوشیده مانند قهوه و چای احتمالا بی خطر هستند. به یاد داشته باشید که الکل و کافئین می توانند اسهال را تشدید کرده و کمبود آب بدن را بدتر کنند.
اگر مدت زمان طولانی به یک کشور در حال توسعه سفر می کنید، قبل از سفر، از پزشک در مورد مصرف آنتی بیوتیک ها مشورت بگیرید، خصوصا اگر سیستم ایمنی ضعیفی دارید.
آیا اسهال کشنده است؟
اسهال بسیار شایع است، اما این بدان معنا نیست که نمی تواند خطرناک باشد. در موارد شدید اسهال، بدن می تواند دچار کم آبی شدید و عوارض جدی شود. کمبود آب بدن یکی از خطرناکترین عوارض جانبی اسهال است. کم آبی در کودکان (نوزادان و خردسالان) و افراد مسن، می تواند عواقب جدی داشته باشد. نوشیدن مایعات به همراه الکترولیت در هنگام اسهال مهم است. این کار به بدن شما اجازه می دهد مایعات و الکترولیت هایی را که با اسهال از بین رفته اند جایگزین کند.
در برخی از نقاط جهان، اسهال به دلیل کاهش آب بدن و از بین رفتن الکترولیت، یک وضعیت تهدید کننده زندگی است.
منابع
