دلیل نفخ شکم چیست؟ چرا بعضی افراد دائما دچار نفخ شکم می شوند؟

معصومه عسکریآذر ۲۹, ۱۳۹۹آخرین به روز رسانی: تیر ۲۵, ۱۴۰۲

نفخ شکم این روزها به قدری رایج است که “اپیدمی نفخ” نیز نامیده می شود. با رژیم های غذایی نامناسب در اکثر افراد، سطح بالای استرس، نیاز روزانه به مصرف داروها و قرار گرفتن در معرض آلاینده های مختلف، جای تعجب نیست که افراد زیادی دائما دچار نفخ می شوند.

هرچند نفخ شکم زیاد نگران کننده نیست، اما گاهی اوقات می تواند نشانه ی مشکلات جدی سلامتی باشد. نفخ شکم، یکی از رایج ترین علائم عفونت کاندیدا (معمول ترین عامل عفونت قارچی) می باشد.

علائم نفخ شکم کدامند؟

از نظر ظاهری، نفخ، با توده چربی در اطراف معده متفاوت است، زیرا نفخ موقتی است و بیشتر به دلیل گیر افتادن هوا در اطراف شکم ایجاد می شود و موجب بزرگ و متورم شدن شکم می شود. به زبان ساده، نفخ، احساس وجود گاز جمع شده در دستگاه گوارش است که باعث می شود شکم یا معده به طرز ناخوشایندی متورم به نظر برسد.

خوشبختانه، در بعضی موارد، نفخ شکم موضوع نگران کننده ای نیست. این مشکل معمولا با ایجاد برخی تغییرات ساده در رژیم غذایی و روتین روزانه برطرف می شود، البته نه همیشه. همراه با احساس سیری، باید وجود گاز و درد در شکم را بررسی کنید که ببینید آیا نفخ شکم همزمان با سایر علائم در بدن اتفاق می افتد یا خیر.

علائم دیگری که در کنار نفخ شکم باید به آن ها توجه کنید عبارتند از:

تب
بثورات پوستی یا کهیر
آبریزش چشم، خارش گلو و سایر علائم واکنش آلرژیک
یبوست یا اسهال
استفراغ یا حالت تهوع
خون در ادرار یا مدفوع
لاغری ناخواسته
ناتوانی در تخلیه کامل مدفوع
درد در اطراف غدد لنفاوی، از جمله کشاله ران، گلو یا زیر بغل
خستگی
مه مغزی و مشکل در تمرکز
پریودهای نامنظم
بواسیر

چه عواملی باعث ایجاد نفخ شکم می شوند؟

ده ها دلیل پنهان مختلف وجود دارند که ممکن است موجب نفخ شکم شوند، از جمله آلرژی، عدم تعادل هورمونی، اختلال عملکرد تیروئید، مشکلات روده و موارد دیگر. به نظر می رسد یافتن عامل اصلی دشوار باشد، اما هرچه اطلاعات بیشتری در مورد واکنش خود نسبت به غذاها و بیماری های دیگر داشته باشید، ایده بهتری درباره علت ایجاد علائم خود خواهید داشت و راحت تر می توانید دلیلی اصلی نفخ شکم را بیابید.

نفخ شکم به طور معمول مشکل هضم غذا است. بسیاری از موارد مختلف می توانند بر سلامت روده، توانایی متابولیسم صحیح غذا و همچنین از بین بردن ضایعات به طور طبیعی توسط بدن، تاثیر بگذارند. از آنجا که عوامل مختلفی از جمله برخی عوامل نامرتبط مانند خواب یا استرس، می توانند در ایجاد نفخ نقش داشته باشند، ممکن است هر روز دچار نفخ شکم شوید.

برای بسیاری از افراد، علت گاز زیاد در روده ها به موارد زیر خلاصه می شود:

هضم ناکافی پروتئین (موجب تخمیر برخی غذاها می شود)
عدم توانایی در تجزیه کامل قند و کربوهیدرات ها (برخی ترکیبات پیچیده قند به وجود آنزیم ها برای هضم کامل نیاز دارند، با این وجود افراد ممکن است فاقد این آنزیم ها باشند)
عدم تعادل در باکتری های روده

در دستگاه گوارش، تریلیون ها باکتری مفید و مضر وجود دارند که با هم رقابت می کنند و هنگامی که به دلایلی تعداد “باکتری های بد” بیشتر از “باکتری های مفید” باشند، عدم تعادل، می تواند منجر به نفخ شکم و گاز زیاد شود.

۱۰ علت احتمالی نفخ شکم

اختلالات گوارشی

بیشتر افرادی که با اختلالات عملکردی مختلف دستگاه گوارش مانند IBS (سندرم روده تحریک پذیر)، کولیت اولسراتیو و بیماری سلیاک دست و پنجه نرم می کنند، نفخ، گاز و علائم دیگر دارند. برخی گزارش ها نشان می دهند نفخ شکم ۲۳ تا ۹۶ درصد با IBS ، ۵۰ درصد با سوء هاضمه عملکردی و ۵۶ درصد با یبوست مزمن همراه است.

احتباس مایعات

گاهی اوقات مایعات بدن می توانند در بدن ذخیره شوند، از جمله در نزدیکی ناحیه شکم یا لگن، که باعث نفخ بیش از حد و افزایش موقتی وزن می شود. همچنین ممکن است متوجه تنگ شدن لباس ها، تورم اضافی و درد در اطراف مفاصل یا کشیدگی پوست شوید. احتباس مایعات در شکم به عنوان “آسیت” شناخته می شود و می تواند نشانه ای از یک بیماری جدی تر باشد. آسیت می تواند به دلیل عفونت شکمی، بیماری کبدی یا حتی به ندرت سرطان باشد.

سایر علائم نارسایی کبد یا هپاتیت، از جمله زردی پوست، تغییر رنگ سفیدی چشم یا درد در شکم را بررسی کنید. سرطان معده اغلب در ابتدا علائمی از خود نشان نمی دهد. با این حال، علاوه بر نفخ، ممکن است کاهش ناخواسته وزن، سوء هاضمه، حالت تهوع، بالا آوردن خون و درد شکم را تجربه کنید.

کمبود آب بدن

شاید عجیب به نظر برسد، اما هرچه آب بیشتری بنوشید (یا غذاهای آبدار مصرف کنید) و هیدراته تر باشید، نفخ شکم شما کاهش می یابد. کم آبی و عدم تعادل الکترولیت، هضم را متوقف می کند و منظم ماندن آن را دشوار می کند.

هنگامی که بدن دچار کم آبی می شود، آب اضافی را نگه می دارد تا از تکرار کم آبی جلوگیری کند. به علاوه، ممکن است دچار یبوست شوید. بدان معنا که وقتی بالاخره مایعات بیشتری می نوشید، احتمالا مایعات در قسمت میانی بدن ذخیره شده و احساس نفخ می کنید.

یبوست

یبوست ممکن است بارزترین دلیل نفخ شکم باشد. یبوست می تواند باعث تجمع مدفوع در روده ها و موجب احساس درد، ناراحتی و گاز در معده و شکم شود. بزرگترین دلایل یبوست، نخوردن فیبر کافی، عدم نوشیدن آب کافی، کم تحرکی، پرهیز از فعالیت بدنی و استرس است.

حساسیت های غذایی

اغلب آلرژی غذایی، حساسیت یا عدم تحمل غذاها (مانند عدم تحمل لاکتوز) از دلایل عمده گاز و نفخ است. غذاهایی که باعث نفخ می شوند شامل محصولات لبنی، غذاهای حاوی گلوتن (بیشتر نان، ماکارونی، غلات و غیره) و انواع خاصی از کربوهیدرات ها به نام FODMAP ها (کربوهیدرات های کوچک موجود در برخی مواد غذایی خاص، از جمله گندم و لوبیا) هستند. ده ها حساسیت غذایی احتمالی دیگر (مانند حساسیت به صدف، آجیل و تخم مرغ) نیز وجود دارند که می توانند موجب ایجاد گاز معده و نفخ شوند.

SIBO (تجمع مقدار بیش از حد باکتری روده در روده کوچک)

گاهی اوقات ممکن است رشد بیش از حد باکتری های روده کوچک (SIBO) موجب نفخ شکم شود. به طور معمول، سویه های مختلف باکتری در تعادل مناسب در روده بزرگ هستند، که به جذب مواد مغذی ضروری کمک می کنند. اما هنگامی که باکتری های مضر به آن حمله کرده و آن را تسخیر می کنند، می تواند به پوشش داخلی معده، همراه با علائم متعددی، آسیب وارد کند. برخی از غذاها قادر به ایجاد علائم SIBO و حساسیت های مرتبط در دستگاه گوارش هستند، از جمله FODMAP ها، که در برخی موارد می توانند در طی هضم به طور غیر طبیعی تخمیر شوند.

عفونت

عفونت می تواند موجب نفخ شود. یکی دیگر از راه های تشخیص عامل نفخ، بررسی علائم تب، قرمزی، درد و تورم غدد لنفاوی که معمولا با عفونت جدی همراه است، می باشد.

انسداد روده

گاهی اوقات نفخ، همراه با یبوست، حالت تهوع و استفراغ، به دلیل انسداد روده که می تواند توسط بافت اسکار یا توموری که در روده کوچک ایجاد می شود، رخ دهد. هنگامی که به روده فشار وارد شود، روده ها مسدود شده و مایعات و مدفوع در آن حبس می شوند. اگر مشکوک به انسداد روده هستید، به پزشک مراجعه کنید زیرا انسداد روده منجر به پارگی روده می شود، که یک وضعیت اورژانسی بالقوه کشنده است.

تغییرات هورمونی

PMS یا سندرم پیش از قاعدگی (اختلالات پیش از قاعدگی که معمولا هر ماه اتفاق می‌افتد) می تواند موجب نفخ شکم و مشکلات گوارشی شود، زیرا فرد را مستعد یبوست و احتباس مایعات می کند. PMS رایج است و جای نگرانی نیست، مگر اینکه علائم جدی دیگری مانند چرخه قاعدگی نامنظم، فیبروم یا گرفتگی شدید عضلات شکم را مشاهده کنید. داشتن نفخ قبل یا در طی دوره قاعدگی، بسته به چرخه قاعدگی فرد، ممکن است متفاوت باشد و برخی از خانم ها تا دو هفته احتباس شدید مایعات را تجربه می کنند.

چرا خانم ها قبل، حین و بعد از چرخه قاعدگی دچار نفخ شکم می شوند؟

در روزهای اولیه چرخه قاعدگی زنان (که گاهی اوقات مرحله فولیکولی نامیده می شود) سطح استروژن افزایش می یابد و پوشش رحم ضخیم می شود. با تخمک گذاری و تجمع مایعات و خون، نفخ شکم نیز تشدید می شود. به طور معمول وقتی فردی پریود می شود، ریزش مایعات، بافت و خون اضافی را تجربه می کند که معمولا این امر منجر به از بین رفتن نفخ می شود.

سرطان

گرچه سرطان دلیل اصلی نفخ در بیشتر افراد نیست، اما نفخ، یکی از نشانه های سرطان در روده بزرگ یا رحم است. از این رو اگر همه راه های دیگر برای کاهش نفخ را امتحان کرده اید، اما هنوز هم نمی توانید دلیل اصلی علائم خود را تشخیص دهید، با یک پزشک مشورت کنید.

بهترین و بدترین غذاها برای نفخ شکم

رژیم غذایی نقش مهمی در تنظیم میزان حبس هوا و مدفوع در دستگاه گوارش فرد دارد. برای اینکه هضم به درستی صورت گیرد، باید از رژیم غذایی با فیبر بالا (حدود ۲۵ تا ۳۰ گرم) استفاده کرد. تا زمانی که مقدار زیادی غذای کامل، از جمله سبزیجات، میوه ها، آجیل، دانه ها و حبوبات را مصرف کنید، تامین فیبر مورد نیاز دشوار نخواهد بود. اما به یاد داشته باشید که نفخ شکم، ناشی از سبک زندگی شما است، نه فقط غذایی که می خورید.

برخی از بهترین غذاها برای کمک به مبارزه با نفخ شکم عبارتند از:

پروبیوتیک ها: “باکتری های مفید” به نام پروبیوتیک های موجود در روده، باکتری های مضری را که می توانند موجب تحریک مشکلات و واکنش های گوارشی شوند، از بین می برند. می توانید مکمل های پروبیوتیک و یا غذاهای طبیعی پروبیوتیک مانند ماست و دوغ کفیر مصرف کنید.
لبنیات خام (غیرفراوری شده): فرآیندهای تهیه و تولید لبنیات مانند پاستوریزه کردن، می توانند آنزیم های مورد نیاز برای هضم مناسب را از بین ببرند. مصرف لبنیات خام، بر خلاف محصولات لبنی موجود در فروشگاه ها، موجب نفخ نمی شوند. به گونه ای که برخی از افراد دچار عدم تحمل لاکتوز، می توانند بدون واکنش منفی، محصولات لبنی خام را مصرف کنند.
میوه ها و سبزیجات آبدار: سبزیجات و میوه های آبدار، الکترولیت های کلیدی و آنزیم های مفید بدن را تامین می کنند. از این رو سبزیجات خام یا پخته، خیار، کرفس، رازیانه، کنگر فرنگی، خربزه، توت و سبزیجات بخارپز بیشتر مصرف کنید.
گیاهان، ادویه ها و چای: گیاهانی مانند زنجبیل، قاصدک، آلوئه ورا و رازیانه هزاران سال است که برای تسکین ناراحتی های شکمی استفاده می شوند. بسیاری از گیاهان، مانند داروهای ادرار آور عمل کرده و به بدن کمک می کنند مایعات اضافی را آزاد کند. انواع گیاهان تازه (جعفری، پونه کوهی، رزماری و غیره)، ریشه زنجبیل پوست کنده شده تازه، آب آلوئه ورا، چای های گیاهی یا استفاده از روغن های اساسی را امتحان کنید. فراموش نکنید که آب عصاره قلم و چای سبز نیز ضد التهاب و گزینه های خوبی برای تقویت سلامت روده هستند.

برخی از غذاها که موجب نفخ می شوند و یا نفخ را بدتر می کنند:

شکر و میان وعده های شیرین. شکر به راحتی در روده تخمیر می شود، می تواند به رشد بیش از حد قارچ کاندیدا کمک کرده و التهاب را تقویت کند.
بیشتر محصولات لبنی. ماست های موجود در فروشگاه ها سرشار از شکر و مواد مصنوعی هستند.
غلات تصفیه شده. هضم گلوتن و همچنین در برخی موارد ذرت، جوی دوسر و سایر غلات برای بسیاری از افراد دشوار است.
در بعضی موارد برخی افراد درهضم سبزیجات مانند کلم بروکلی، کلم، گل کلم، پیاز و حتی سیر مشکل دارند. این غذاها حاوی گوگرد و انواع خاصی از کربوهیدرات های FODMAP هستند.
لوبیا و حبوبات نفخ را بدتر می کنند.
نوشیدنی های گازدار
آدامس
در بعضی موارد، انواع خاصی از میوه های قابل تخمیر، از جمله سیب، هلو، سایر میوه ها و آووکادو می توانند باعث نفخ شوند.
شیرین کننده های مصنوعی. شیرین کننده های مصنوعی شامل آسپارتام، سوربیتول، مانیتول و زایلیتول هستند.