انواع اختلالات و بیماری های دستگاه گوارش و راهکارهای تشخیص و درمان آن

معصومه عسکریآذر ۲۵, ۱۳۹۸آخرین به روز رسانی: شهریور ۶, ۱۴۰۱

اختلالات دستگاه گوارش شامل شرایطی مانند یبوست، سندرم روده تحریک پذیر، بواسیر، شکاف مقعد، آبسه های ناحیه اطراف مقعد، فیستول های مقعد، عفونت های ناحیه اطراف مقعد، بیماری های دیورتیکولی، کولیت، پولیپ روده بزرگ و سرطان است. بسیاری از این موارد با حفظ یک سبک زندگی سالم، ورزش کردن و عادات خوب برای حفظ حالت طبیعی روده و غربالگری سرطان، قابل پیشگیری یا به حداقل رساندن هستند.

اختلالات عملکردی دستگاه گوارش چیست؟

اختلالات عملکردی مواردی است که دستگاه گوارش (GI) طبیعی به نظر می رسد اما به درستی کار نمی کند. این اختلالات شایعترین مشکلاتی هستند که بر دستگاه گوارش (از جمله روده بزرگ و راست روده (مقعد)) اثر می گذارند. یبوست و سندرم روده تحریک پذیر (IBS) دو نمونه رایج هستند.

بسیاری از عوامل ممکن است موجب ایجاد ناراحتی دستگاه گوارش و تحرک آن (یا توانایی ادامه حرکت) شود، از جمله:

خوردن رژیم غذایی با فیبر کم
ورزش ناکافی
مسافرت یا سایر تغییرات روزمره
مصرف مقادیر زیادی لبنیات
استرس
مقاومت در برابر دفع مدفوع
استفاده بیش از حد از ملین ها (نرم کننده های مدفوع) که به مرور زمان باعث ضعیف شدن عضلات روده می شوند
مصرف داروهای آنتی اسید حاوی کلسیم یا آلومینیوم
مصرف برخی داروهای خاص (به خصوص داروهای ضد افسردگی، قرص آهن و داروهای ضد درد قوی مانند مواد مخدر)
بارداری

یبوست

یبوست به معنی دشواری در حرکت روده است (یا مدفوع از روده عبور نمی کند)، تعداد دفعات تخلیه روده معمولا کم بوده (کمتر از سه بار در هفته)، یا بصورت ناقص انجام می شود. یبوست معمولا در اثر بلعیدن غذای کاملا جویده نشده یا عدم فیبر در رژیم غذایی یا اختلال در روند معمول یا رژیم غذایی، ایجاد می شود.

یبوست باعث می شود که فرد هنگام حرکت روده تحت فشار قرار بگیرد. این ممکن است باعث ایجاد مدفوع کوچک، سخت و گاهی اوقات مشکلات مقعدی مانند شکاف و بواسیر شود. یبوست به ندرت نشانه بیماری جدی تر پزشکی است.

شما می توانید با روش های زیر یبوست خود را تحت درمان قرار دهید:

میزان فیبر غذایی را افزایش دهید
به طور منظم ورزش کنید
زمانی که نیاز به دفع دارید، آن را به تعویق نیاندازید

اگر این روش های درمانی موثر نباشد، ملین ها یک راه حل موقت هستند. توجه داشته باشید که استفاده بیش از حد از ملین ها در واقع می تواند علائم یبوست را بدتر کند. همیشه دستورالعمل های مربوط به داروی ملین و همچنین توصیه های پزشک خود را دنبال کنید.

سندرم روده تحریک پذیر (IBS)

سندرم روده تحریک پذیر (همچنین به آن اسپاسم روده بزرگ، روده بزرگ تحریک پذیر یا معده عصبی نیز گفته می شود) شرایطی است که در آن عضله روده بزرگ در برخی افراد بیشتر از افراد بدون IBS منقبض می شود. برخی از غذاها، داروها و استرس عاطفی از عواملی هستند که می توانند باعث ابتلا به بیماری IBS شوند.

علائم IBS شامل موارد زیر است:

درد و گرفتگی شکم
باد اضافی معده
نفخ
تغییر در عادات روده مانند مدفوع سفت تر، شل تر یا نیاز به دفع بیشتر از حد معمول
یبوست متناوب و اسهال

درمان شامل موارد زیر است:

اجتناب از مصرف کافئین
افزایش فیبر در رژیم غذایی
نظارت بر اینکه کدام غذاها باعث IBS می شوند (و اجتناب از مصرف این غذاها)
به حداقل رساندن استرس یا یادگیری روش های مختلف برای مقابله با استرس
گاهی اوقات مصرف دارو مطابق با نظر پزشک

اختلالات ساختاری دستگاه گوارش چیست؟

اختلالات ساختاری مواردی است که روده غیر طبیعی به نظر می رسد و به درستی کار نمی کند. گاهی اوقات، ناهنجاری ساختاری نیاز به جراحی دارد. نمونه های رایج اختلالات ساختاری دستگاه گوارش شامل بواسیر، بیماری دیورتیکولی، پولیپ روده بزرگ، سرطان روده بزرگ و بیماری التهابی روده است.

اختلالات مقعد

بواسیر (Hemorrhoids)

بواسیر یا هموروئید، به گشاد شدن رگ‌های وریدی در مجرای مقعدی گفته می شود که به کنترل مدفوع کمک می‌کنند. آن ها در اثر فشار مزمن بیش از حد ناشی دفع مدفوع، اسهال مداوم یا بارداری ایجاد می شوند.

دو نوع بواسیر وجود دارد: داخلی و خارجی.

بواسیر داخلی

بواسیر داخلی رگ های خونی در داخل دهانه مقعد است. هنگامی که به مقعد فشار وارد می شود، تحریک شده و شروع به خونریزی می کنند. در نهایت، بواسیر داخلی می تواند به اندازه کافی پیشرفت کند تا با پایین افتادگی، از مقعد خارج شود.

درمان شامل موارد زیر است:

بهبود عادات روده (مانند جلوگیری از ایجاد یبوست، وارد نکردن فشار هنگام دفع مدفوع).
پزشک شما برای از بین بردن رگ ها از باند الاستیک استفاده می کند.
پزشک می تواند آن ها را با جراحی خارج کند. جراحی فقط برای تعداد کمی از بیماران مبتلا به بواسیر بسیار بزرگ، دردناک و مداوم، مورد نیاز است.

بواسیر خارجی

بواسیر خارجی رگ هایی است که دقیقا زیر پوست در قسمت بیرونی مقعد قرار دارد. گاهی اوقات، بعد از فشار زیاد، رگ های هموروئید خارجی ترکیده و لخته خون در زیر پوست شکل می گیرد. این وضعیت بسیار دردناک توده نامیده می شود.

درمان شامل از بین بردن لخته و ورید، تحت بی حسی موضعی و یا از بین بردن خود بواسیر است.

نوشته مرتبط: عوامل ایجاد کننده یبوست مزمن و راهکارهای پیشگیری و درمان آن

شکاف مقعد (Anal fissures)

شکاف مقعد (شقاق مقعد)، شکاف یا ترک هایی در آستر دهانه مقعد است. شایع ترین علت شقاق مقعد عبور مدفوع بسیار سخت یا آبکی است. شکاف در ناحیه مقعد، عضلات و عبور مدفوع را از طریق مقعد به خارج از بدن کنترل می کند. شقاق مقعد یکی از دردناکترین مشکلات است زیرا عضلات در معرض مدفوع یا هوا تحریک می شوند و پس از حرکات روده منجر به سوزش شدید، خونریزی یا اسپاسم می شوند.

درمان اولیه برای شقاق های مقعد شامل داروهای ضد درد، افزودن فیبر به رژیم غذایی برای کاهش بروز مدفوع بزرگ، حجیم و نشستن درون چند سانتی متر آب گرم است. اگر این روش ها درد را تسکین ندهند، ممکن است برای ترمیم عضله اسفنکتر به عمل جراحی نیاز باشد.

آبسه های اطراف مقعد (Perianal abscesses)

آبسه های اطراف مقعد ممکن است زمانی رخ دهد که غدد ریز مقعد که در قسمت داخلی مقعد باز می شود مسدود شده و باکتری هایی که همیشه در این غدد وجود دارند باعث عفونت شوند. وقتی چرک ایجاد می شود، آبسه تشکیل می شود. درمان شامل تخلیه آبسه، معمولا تحت بی حسی موضعی در مطب پزشک است.

فیستول مقعد (Anal fistula)

فیستول مقعد غالبا به دنبال تخلیه آبسه ایجاد می شود و یک گذرگاه غیر طبیعی لوله-مانند از مجرای مقعد به سوراخی در پوستِ نزدیک به دهانه مقعد است. مدفوع که از طریق کانال مقعدی عبور می کند از طریق این کانال ریز و در داخل پوست منحرف می شوند و باعث خارش و سوزش می شوند. فیستول ها همچنین باعث درد و خونریزی می شوند. آن ها به ندرت بهبود می یابند و معمولا برای تخلیه آبسه و بستن فیستول به عمل جراحی نیاز دارند.

سایر عفونت های اطراف مقعد

بعضی اوقات غدد پوستی در نزدیکی مقعد آلوده می شوند و نیاز به تخلیه دارند. دقیقا در پشت مقعد، آبسه می تواند تشکیل شود که حاوی یک موی کوچک در قسمت پشت لگن (به نام کیست پیلونیدال) است.

بیماری های مقاربتی که می توانند بر روی مقعد تاثیر بگذارند شامل زگیل های مقعد، تبخال، ایدز، کلامیدیا و سوزاک است.

نوشته مرتبط: علل ابتلا به HIV/AIDS و راهکارهای پیشگیری، تشخیص و کنترل آن

بیماری دیورتیکولی (Diverticular disease)

دیورتیکولوزیس وجود خروجی های کوچک (دیورتیکول) در دیواره عضلانی روده بزرگ است که در نواحی ضعیف روده تشکیل می شود. آن ها معمولا در روده بزرگ سیگموئید اتفاق می افتند. محیط پرفشاری در قسمت پایینی روده بزرگ قرار دارد.

بیماری دیورتیکولی بسیار شایع است و در ۱۰٪ از افراد بالای ۴۰ سال و در ۵۰٪ از افراد بالای ۶۰ سال در فرهنگ های غربی مشاهده می شود. این بیماری غالبا به دلیل کافی نبودن فیبر در رژیم غذایی ایجاد می شود. دیورتیکولوزیس به ندرت باعث ایجاد علائم می شود.

عوارض بیماری دیورتیکولی در حدود ۱۰٪ از مبتلایان به بیرون زدگی روده بزرگ اتفاق می افتد. این بیماری شامل عفونت یا التهاب (دیورتیکولیت)، خونریزی و انسداد است. درمان دیورتیکولیت شامل آنتی بیوتیک ها، افزایش مصرف مایعات و رژیم غذایی خاص است. در حدود نیمی از بیمارانی که عوارض لازم برای برداشتن بخش درگیر روده بزرگ را دارند، جراحی لازم است.

پولیپ روده بزرگ و سرطان (Colon polyps and cancer)

هر ساله ۱۳۰ هزار آمریکایی مبتلا به سرطان روده بزرگ، دومین شکل شایع سرطان در ایالات متحده، شناسایی می شوند. خوشبختانه با پیشرفت در تشخیص و درمان زودرس، سرطان روده بزرگ یکی از علائم قابل درمان این بیماری است. با استفاده از انواع تست های غربالگری، مدت ها قبل از ظهور علائم، می توان از بیماری، جلوگیری و درمان و تشخیص بیماری را تسریع بخشید.

اهمیت غربالگری

تقریبا تمام سرطان های روده بزرگ با پولیپ، به صورت رشد خوش خیم (غیر سرطانی) در بافت های روده بزرگ و مقعد شروع می شوند. سرطان زمانی رشد می کند که این پولیپ ها رشد کنند. سلول های غیر طبیعی رشد کرده و شروع به حمله به بافت اطراف می کنند.

برداشتن پولیپ ها می تواند از بروز سرطان روده بزرگ جلوگیری کند. تقریبا همه پولیپ های سرطانی با استفاده از یک لوله منعطف با نور به نام کلونوسکوپ، بدون درد قابل برداشت هستند. اگر در مراحل اولیه مهار نشود، سرطان روده بزرگ می تواند در بدن گسترش یابد. سرطان پیشرفته تر نیاز به تکنیک های جراحی پیچیده تری دارد.

اکثر اشکال اولیه سرطان روده بزرگ علائمی ایجاد نمی کند. این موضوع اهمیت غربالگری را نشان می دهد. هنگامی که علائم بروز می کنند، سرطان ممکن است بسیار پیشرفته باشد. علائم این بیماری شامل خون همراه مدفوع یا مخلوط شده با آن، تغییر در عادات طبیعی روده، باریک شدن مدفوع، درد شکم، کاهش وزن یا خستگی مداوم است.

بیشتر موارد سرطان روده بزرگ به یکی از چهار روش تشخیص داده می شود:

با غربالگری افراد در معرض خطر متوسط ابتلا به سرطان روده بزرگ از ۵۰ سالگی شروع می شود
با غربالگری افراد در معرض خطر بالاتر برای ابتلا سرطان روده بزرگ (به عنوان مثال، افرادی دارای سابقه خانوادگی یا سابقه شخصی بیماری پولیپ روده بزرگ یا سرطان)
با بررسی روده در بیمارانی که علائم را نشان می دهند
هنگام چکاپ های دوره ای

تشخیص زودهنگام بهترین فرصت برای درمان است.

کولیت (Colitis)

کولیت شرایطی است که باعث التهاب روده می شود. انواع مختلف کولیت وجود دارد، شامل:

کولیت عفونی
کولیت اولسراتیو (علت شناخته شده نیست)
بیماری کرون (علت شناخته شده نیست)
کولیت ایسکمیک (ناشی از نرسیدن خون کافی به روده بزرگ)
کولیت پرتوی (بعد از رادیوتراپی)

کولیت باعث اسهال، خونریزی رکتوم، گرفتگی شکم و فوریت (نیاز مکرر و فوری برای خالی کردن روده ها) می شود. درمان بستگی به تشخیص دارد که توسط کولونوسکوپی و بیوپسی انجام می شود.

آیا می توان از بیماری های دستگاه گوارش جلوگیری کرد؟

بسیاری از بیماری های روده بزرگ و مقعد با حفظ یک سبک زندگی سالم، تمرین عادت های خوب برای حفظ سلامت روده و انجام غربالگری سرطان قابل پیشگیری یا به حداقل رساندن، هستند.

کولونوسکوپی برای بیماران در معرض خطر متوسط در ۵۰ سالگی توصیه می شود. اگر سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ یا پولیپ دارید، ممکن است کولونوسکوپی در سنین جوان تر توصیه شود.

به طور معمول، کولونوسکوپی ۱۰ سال زودتر از سن اعضای خانواده ای که به سرطان مبتلاست، توصیه می شود. (به عنوان مثال، اگر یکی از اعضای خانوادتان در ۴۵ سالگی به سرطان كولوركتال یا پولیپ مبتلا شد، باید غربالگری را از ۳۵ سالگی شروع كنید).

اگر علائم سرطان روده بزرگ دارید باید سریعا با پزشک خود مشورت کنید. علائم شایع عبارتند از: