کم خونی فقر آهن – خود درمانی ممنوع!
گاهی برخی افراد پس از بیدار شدن از خواب، احساس خستگی و سرما می کنند. لرز و خستگی مداوم ممکن است به معنای کم خونی فقر آهن باشد. دلایل کمبود آهن می تواند از رژیم غذایی نامناسب تا یک بیماری جدی متغییر باشد. سایر فاکتورهایی که باید در نظر گرفت سن، جنسیت و سابقه پزشکی فرد است.
آهن یک ماده معدنی مهم در رژیم غذایی است و برای عملکردهای مختلف بدن، از جمله انتقال اکسیژن در خون، لازم است.
اگر آهن کافی در رژیم غذایی نداشته باشید، ذخیره آهن موجود در بدن کم یا تخلیه می شود. این امر می تواند باعث احساس خستگی و کاهش ایمنی بدن شود. گنجاندن غذاهای غنی از آهن در رژیم غذایی می تواند در پیشگیری از بروز این علائم کمک کند.
پزشک عمومی ممکن است توصیه کند تا برای افزایش ذخیره آهن از مکمل های آهن استفاده کنید. توجه داشته باشید که بدون توصیه پزشک مکمل های آهن مصرف نکنید. وجود مقدار زیادی آهن در بدن می تواند سمی باشد و حتی باعث مرگ شود.
آهن در حفظ بسیاری از عملکردهای بدن از جمله تولید هموگلوبین (مولکولی در خون که اکسیژن را حمل می کند)، نقش بسیار مهمی دارد. آهن همچنین برای حفظ سلامت سلول ها، پوست، مو و ناخن ها لازم است.
آهن حاصل از غذایی که می خورید، توسط سلول هایی که دستگاه گوارش را پوشانده اند، جذب بدن می شود. بدن فقط قسمت کمی از آهن مصرف شده را جذب می کند. سپس این مقدار جذب شده در جریان خون آزاد می شود، جایی که پروتئینی به نام ترانسفرین به آن متصل شده و آهن را به کبد می رساند. آهن به عنوان فریتین در کبد ذخیره و در صورت لزوم برای ایجاد گلبول های قرمز خون جدید در مغز استخوان آزاد می شود. هنگامی که گلبول های قرمز، دیگر قادر به عملکرد درست نباشند (پس از حدود ۱۲۰ روز گردش خون)، دوباره توسط طحال جذب می شوند. آهن موجود در این سلول های قدیمی نیز می تواند توسط بدن بازیافت شود.
علائم کم خونی فقر آهن کدامند؟
بدن برای ساخت هموگلوبین، از ماده معدنی آهن استفاده می کند. هموگلوبین به خون در انتقال اکسیژن به بافت های مختلف بدن کمک می کند. اگر بدن آهن کافی دریافت نکند، این امر می تواند جریان اکسیژن را محدود کند و ممکن است کم خونی ایجاد شود.
اگر ظاهر رنگ پریده ای دارید، مخصوصا دور چشم، و از لرز و خستگی مداوم شکایت می کنید، احتمالا پزشک برای تشخیص کم خونی فقر آهن در خواست آزمایش خون خواهد کرد. علائم دیگر کم خونی فقر آهن شامل کبودی، خشکی پوست و احساس نفخ می باشد.
فرد به چه علتی دچار کم خونی فقر آهن می شود؟
در بزرگسالان، برخی از دلایل عمده فقر آهن عبارتند از:
- عدم وجود آهن کافی در رژیم غذایی: دو نوع آهن در رژیم غذایی وجود دارد، آهن هِم که در بافت حیوانی مانند گوشت، مرغ و ماهی وجود دارد و آهن غیر هِم که در گیاهان یافت می شود. بدن آهن هِم را خیلی راحتتر از آهن غیر هِم جذب می کند.
- از دست دادن خون: کمبود آهن به راحتی در شرایط از دست دادن مزمن خون رخ می دهد. دلایل شایع شامل دوره های قاعدگی شدید، اهدای منظم خون، خونریزی منظم از بینی، سایر بیماری های مزمن همراه با خونریزی مانند زخم معده، پولیپ یا سرطان در روده بزرگ و داروهای خاص، به ویژه آسپرین.
- افزایش نیاز به آهن: در صورت بارداری یا شیردهی، بدن فرد به آهن بیشتری نیاز دارد. اگر این نیاز برآورده نشود، کمبود آهن به سرعت رخ می دهد.
- ورزش: ورزشکاران مستعد کمبود آهن هستند زیرا ورزش منظم از چند طریق نیاز بدن به آهن را افزایش می دهد. به عنوان مثال، تمرینات سخت باعث تولید گلبول های قرمز خون می شود (که به آهن نیاز دارد) و آهن در اثر تعریق از بین می رود.
- عدم توانایی در جذب آهن: بزرگسالان سالم حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد آهن موجود در رژیم غذایی را جذب می کنند، اما بدنِ برخی از افراد، قادر به جذب یا استفاده از آهن موجود در مواد غذایی نیست.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به کم خونی فقر آهن هستند؟
کم خونی فقر آهن یک مشکل رایج است. گروه های پرخطر شامل:
- زنان: تا حد زیاد، زنان با شروع چرخه قاعدگی، در معرض ابتلا به کم خونی فقر آهن هستند. زنان همچنین در معرض خطر بیشتر برای ابتلا به اختلالات ایمنی خودکار و کم کاری تیروئید هستند که ممکن است منجر به کم خونی شوند. زنان باردار و همچنین نوزادانی که بعد از شش ماه فقط از شیر مادر تغذیه می کنند، ممکن است به مکمل های آهن نیاز داشته باشند.
- سالمندان: به طور معمول با افزایش سن، اشتها کاهش می یابد. ممکن است وعده های غذایی نامناسب منابع مناسبی از آهن نباشند.
- افرادی که داروهای خاصی مصرف می کنند: داروها و روش های درمانی که می توانند آهن بدن را از بین ببرند شامل داروهای رقیق کننده خون، مانند آسپرین یا وارفارین هستند. شیمی درمانی و سایر روش های درمانی سرطان نیز می توانند موجب دفع آهن شوند.
- افرادی که بیماری مزمن دارند: بیماری هایی که باعث از دست دادن خون می شوند، مانند زخم و سرطان روده بزرگ، گاهی اوقات دلیل اصلی کم خونی فقر آهن هستند.
دیگر گروه های پرخطر عبارتند از:
- نوزادان
- کودکان نوپا
- کودکان پیش دبستانی
- نوجوانان به ویژه دختران نوجوان
- زنان شیرده
- زنان ورزشکاران
در نهایت عدم درمان کمبود آهن، در فردی که مصرف آهن در رژیم غذایی او بسیار کم است موجب کم خونی فقر آهن می شود.
کم خونی چگونه تشخیص داده می شود؟
آزمایش خون می تواند کم خونی فقر آهن را تشخیص دهد، اما آزمایش خون تنها بخشی از ارزیابی هایی است که پزشک برای تشخیص کم خونی انجام می دهد. ممکن است کم خونی افرادی که علائم خفیف دارند طی چکاپ سالانه مشخص شود.
سابقه بیماری فرد و معاینه فیزیکی ابزاری هستند که بیشتر از تکنولوژی های پزشکی در تشخیص مناسب کارآمدند.
هرگز خود درمانی نکنید
از آنجا که مکمل های آهن بدون نیاز به نسخه پزشک در دسترس هستند، خود درمانی بسیار وسوسه انگیز است، اما توصیه نمی شود. زیرا:
- وجود مقدار زیاد آهن در بدن می تواند سمی و حتی کشنده باشد.
- خستگی، رنگ پریدگی، گیجی و نفس نفس زدن از علائم بسیاری از بیماری های دیگر است، نه فقط کم خونی فقر آهن. خود تشخیصی و خوددرمانی نادرست می تواند خطرناک باشد و می تواند زمان ارزشمند برای دریافت درمان مورد نیاز را تلف کند. دریافت درمان مناسب در مراحل اولیه بیماری، شانس بهبودی را افزایش می دهد. بنابراین اگر فکر می کنید به کم خونی فقر آهن مبتلا هستید، به پزشک مراجعه کنید.
- اگر مشکل شما، کم خونی فقر آهن نباشد، مکمل های آهن به درمان علائم کمک نمی کنند.
- مصرف مکمل آهن در صورت عدم نیاز به آن، می تواند در جذب سایر مواد معدنی از جمله روی و مس در بدن تداخل ایجاد کند.
- دوزهای آهن تجویز شده برای کم خونی فقر آهن در بزرگسالان می تواند باعث یبوست، حالت تهوع، استفراغ و اسهال شود، به خصوص اگر مکمل ها با معده خالی مصرف شوند.
- تقریبا از هر ۳۰۰ نفر یک نفر مبتلا به هموکروماتوز است که یک بیماری ارثی بوده و باعث می شود بدن آهن را بیش از حد معمول جذب کند. آهن بیش از حد به بافت های بدن آسیب می رساند و خطر ابتلا به سرطان ها و بیماری های قلبی را افزایش می دهد. افراد مبتلا به هموکروماتوز باید میزان مصرف آهن خود را محدود کنند.
مسمومیت با آهن
مصرف بیش از حد آهن زمانی اتفاق می افتد که مقدار زیادی آهن را به صورت مکمل مصرف کنید. آهن در مقادیر زیاد سمی است و در دوزهای بالا می تواند کشنده باشد.
اگر مشکوک به مصرف بیش از حد آهن هستید، بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید.
کودکان در معرض خطر بیشتری هستند زیرا ممکن است قرص های آهن قرمز را با آبنبات اشتباه بگیرند. همیشه درب مکمل های آهن را محکم بسته و دور از دسترس کودکان نگه دارید.
کم خونی فقر آهن چگونه درمان می شود؟
ابتدا پزشک باید تعیین کند که چه چیزی موجب کم خونی فرد شده است. سپس درمان، هم بر کمبود آهن و هم بر علت اصلی آن متمرکز خواهد شد. اگر کم خونی فقر آهن براثر رژیم غذایی نامناسب ایجاد شده باشد، منابع غذایی سرشار از آهن می توانند به جبران فقر آهن کمک کنند. از جمله:
- اسفناج (برای کمک به آزاد شدن و جذب بهتر آهن موجود در اسفناج، بهتر است آن را به همراه مقداری مرکبات مانند لیمو مصرف کنید.)
- گوشت قرمز
- صدف خوراکی
- کره بادام زمینی
- تخم کدو
- لوبیا و عدس
- میوه های خشک شده
همچنین ممکن است پزشک مصرف مکمل آهن بدون نسخه را توصیه کند.
موارد مثبت و منفی برای هر نوع روش درمانی وجود دارد. باید در استفاده از روش های درمانی، علت و شدت کم خونی را در نظر گرفت. اگر شدت کم خونی زندگی فرد را تهدید می کند، می توان به فرد خون تزریق کرد.
چگونه می توان از ابتلا به کم خونی فقر آهن پیشگیری کرد؟
میزان آهن جذب شده توسط بدن می تواند تحت تاثیر موارد زیر قرار گیرد:
- مقدار آهنی که مصرف می کنید
- نوع آهن مصرفی (آهن هِم یا غیر هِم)
- سایر فاکتورهای رژیم غذایی به عنوان مثال، ویتامین C می تواند به بدن در جذب آهن کمک کند، اما چای جذب آن را دشوار می کند
- سطح آهن فعلی بدن. هنگامی که آهن بدن کم است، بدن درصد بیشتری از آهن را از مواد غذایی جذب می کند. جذب آهن از غذا حدود ۱۸٪ از یک رژیم غذایی معمول (از جمله غذاهای حیوانی) و حدود ۱۰٪ از رژیم گیاهخواری است.
در مورد تغذیه سالم و دریافت مقدار کافی آهن در رژیم غذایی با پزشک خود صحبت کنید. برخی از پیشنهادات عبارتند از:
- غلات سبوس دار، گوشت، مرغ و ماهی منابع خوبی از آهن در رژیم غذایی هستند.
- جگر یک منبع آهن غنی است، اما اگر باردار هستید به دلیل محتوای بالای ویتامین A از مصرف جگر اجتناب کنید.
- غلات و نان های صبحانه غنی شده با آهن را انتخاب کنید.
- اگر گیاه خوار هستید و در رژیم غذایی هیچ بافت حیوانی ندارید، ممکن است تقریبا روزانه دو برابر آهن غیر غذایی بیشتری نسبت به افراد غیر گیاهخوار نیاز داشته باشید. منابع آهن از طریق گیاهان عبارتند از: سبزیجات برگ سبز تیره مانند کلم بروکلی، کشمش، آجیل، آلو خشک، زردآلو خشک، لوبیای خشک، نخود فرنگی و غلات غنی شده از آهن، نان و پاستا.
- ویتامین C باعث افزایش جذب آهن می شود، بنابراین میوه ها و سبزیجات با رنگ روشن را بیشتر مصرف کنید.
- مقدار چای و قهوه ای را که می نوشید، به خصوص به همراه وعده های غذایی کاهش دهید، زیرا تانن موجود در چای و قهوه به آهن متصل می شود و در جذب آن اختلال ایجاد می کند.
منابع
