چرا دیدن تصویرمان در آینه برایمان ناخوشایند است؟
آیا تاکنون به کودکی که خود را در آینه نگاه می کند، توجه کرده اید؟ کودک پس از دیدن خود در آینه، برای مدت کوتاهی مبهوت به نظر می رسد و سپس با چیزی که در آینه می بیند، شروع به بازی می کند.
این کار کودک، ممکن است تنها یک صحنه زیبا به نظر برسد، اما در طول سال ها، روانکاوان کنکجاو بوده اند چنین لحظاتی، چه تاثیری بر کودک داشته و چه چیزی را در رشد شخصیتی کودک نشان می دهد.
این لحظه کوتاه، به چه معناست؟ آیا این لحظه برای کودکی که برای اولین بار به خود می نگرد، یک اتفاق کوچک است، یا یک لحظه‌ی مهم در رشد یک شخص؟
ژاک لاکان
ژاک لاکان، یک روانکاو فرانسوی بود و آثار و بینش او تا حدود زیادی بر روانشناسی مدرن و قرن بیستم تاثیر داشته است. پدر لاکان یک تاجر ثروتمند و مادرش یک زن کاتولیک زاهد بود.
در ابتدا، او اعتقاد به خدا را رها کرد و شیفته فلسفه، ریاضیات و پزشکی شد. ژاک لاکان در رشته پزشکی تحصیل کرد و سپس تخصص روانپزشکی گرفت. لاكان تصور خود از كودکی كه بازتاب خود را تماشا می كند، را “مرحله آینه” خواند.
لاکان احتمالا بیشتر برای نظریه “مرحله آینه” شناخته شده است، زیرا در طی سی سال این نظریه را فرموله و اصلاح کرد.
“مرحله آینه” در دو مرحله قابل درک است:
- مرحله ای به نام “منِ ایده آل”
- مرحله اجتماعی – زبانی
مرحله ایده آل “من” یا “منِ ایده آل”
از نظر لاکان هنگام تولد نوزاد، محیط متفاوت و جدید اطراف، احساسات منفی زیادی را در کودک ایجاد می کند. اضطراب، ترس و گیجی مکرر، کودک را به مرحله ای از درماندگی دائمی سوق می دهد. آنچه سرانجام به کودک کمک می کند، لحظه ای است که برای اولین بار به بازتاب خود در آینه نگاه می کند.
از نظر لاکان این مرحله (۱۸-۱۶ ماهه اولیه زندگی کودک)، زمانی است که کودک هیچ فردیَتی ندارد. کودک در یک محیط با افرادی در اطراف خود رشد می کند، اما به عنوان یک “فرد خاص” شناخته نمی شود.
وقتی کودک برای اولین بار در آینه به خود نگاه می کند، به همه آن احساسات، در قالب شکل بدن، یک فرم فیزیکی داده می شود. در آن لحظه کودک پس از دیدن خود در آینه بهت زده می شود، سرانجام به عنوان یک فرد شناخته، و ” نفس” (ضمیر) کودک متولد می شود.
براساس اظهارات لاکان، این شناسایی همچنین یک الگوی “گشتالت” (یک نظریه روانشناسی است که چگونگی ادراک بصری توسط مغز انسان را توضیح میدهد) یا مادام العمر ایجاد می کند که در آن فرد تقریبا هرگز از آنچه در آینه می بیند راضی نیست.
به گفته لاکان، وقتی کودک تا حدی احساس درماندگی می کند، اولین باری که انعکاس خود را می بیند و به تمام آن احساسات یک شکل فیزیکی داده می شود، یک الگوی مادام العمر شکل می گیرد. شکل گیری نفس، “منِ ایده آل” را ایجاد می کند، این همان احساسی است که کودک از درون دارد. وقتی کودک بزرگ می شود، نسخه “ایده آل” خود را با آنچه در آینه می بیند مقایسه می کند.
مرحله اجتماعی – زبانی
همانطور که کودک بزرگ می شود، می تواند با زبان، دستور دهد و چیزهای مختلفی را از خانواده یا جامعه اطراف یاد بگیرد. از نظر لاکان در این مرحله، افراد نزدیک به کودک یا خانواده نقش مهمی در پیشبرد ” منِ ایده آل” دارند.
همه ما تعارفاتی که به کودکان هنگام رشد نسبت داده می شوند را شنیده ایم، از جمله ” شما خیلی زیبا هستید”، “شما دقیقا شبیه مادر یا پدرتان هستید”، “شما خیلی قد بلند و قوی به نظر می رسید” و غیره. از نظر لاکان، اظهارات این چنینی هستند که به پیشرفت “منِ ایده آل” در کودک کمک می کنند. پس از شنیدن چنین تعارفاتی، کودک با خود فکر خواهد کرد که “بله، این همان چیزی است که من باید باشم”.
اگر کودک قادر به دستیابی به آنچه که “باید” باشد نیست، این امر موجب می شود از خود، ناراضی باشد. در زمان توسعه “منِ ایده آل” کودک به دنبال یک الگو برای خود می گردد.
کودک، مطابق “منِ ایده آل”، تصاویر یا افرادی را در ذهن خود ایجاد می کند که می خواهد برای رسیدن به آن ها تلاش کند. این بخشی از نظریه ای است که لاکان در دهه ۱۹۶۰ دوباره مرور کرد، نظریه ای که لاکان بر نقش خانواده تاکید کرده و نشان می دهد که این نقش در رشد کودک و فردیت او، بسیار مهم است.
نتیجه گیری
مدت هاست که روانکاوان در حال مشاهده نقش دوران کودکی در رشد شخصیت هستند. چیزهایی که فعالیت های “عادی و معمولی” به نظر می رسند، تاثیر قابل توجهی بر روان فرد و نحوه توسعه آن دارند.
مفاهیمی مانند “من ایده آل” یادآور چگونگی تاثیر چیزهای کوچک در ضمیر ناخودآگاه کودکان و شکل دادن به زندگی آنان است.
بدیهی است که هیچ یک از ما نمی توانیم به طور کامل ریشه هر یک از رفتارهای خود را در دوران کودکی، جستجو کنیم، اما مفاهیمی مانند منِ ایده آل، به ترسیم یک تصویر بزرگتر کمک می کند، که تحت آن، می توانیم به طور کامل خود را درک کنیم.
منبع
