یافتن قدیمی ترین مهره شطرنج جهان و ارتباط آن با قلعه های اروپای باستان
همانطور که می دانیم، شطرنج مدت هاست که وجود دارد. منابع معتقدند كه شطرنج احتمالا حدود سال ۵۵۰ میلادی در هند ابداع شده است. شطرنج برگرفته از بازی استراتژی دیگری، بنام چاتورانگا است که یک کلمه سانسکریت (زبان باستانی مردم هندوستان و زبان دینی مذاهب هندوییسم، بودیسم و جاینیسم می‌باشد) است و به معنی “چهار پا” یا “چهار قسمت” است و به بخش های مختلف ارتش اشاره دارد.
چاتورانگا دارای پنج سرباز پیاده، سه سواره نظام، یک فیل و یک ارابه بود. این بازی دارای چند نمونه از مهمترین عنصرها بود که یک بازیکن شطرنج مدرن قادر به شناسایی آن است. عنصر اول این است که هر مهره، توانایی ها و قابلیت های مختص به خود را دارد و عنصر دوم این که کلید پیروزی در یک مهره خاص قرار دارد.
بازی دیگری بنام Ashtapada وجود دارد، که در زبان سانسکریت به معنای عنکبوت است. این یک بازی تاس بود که روی تخته ای که به یک شبکه ۸ × ۸ تقسیم شده بود، پخش می شد. Ashtapada هم یکی از بازی هایی است که روی بازی شطرنج تاثیر گذاشته است. به طور کلی اعتقاد بر این است، این دو بازی در کنار هم، اساس بازی شطرنج مدرن را شکل می دهند.
این بازی از هندوستان به سرزمین پارس (ایران) رسید. در آن دوره، در این بخش از جهان، کشورگشایی ها و فتوحات بسیار عظیمی رخ داد. مورخان بر این باورند كه شطرنج با اشغال سرزمین پارس توسط اعراب در سراسر جهان اسلام گسترش یافت. شطرنج سرانجام به اروپا معرفی شد.
براساس گزارشی از اسمیتسونین، یک ماسه سنگ کوچک و حکاکی شده که در حدود ۳۰ سال پیش در اردن کشف شد، ممکن است در واقع قدیمی ترین مهره شطرنج باشد که تاکنون کشف شده است.
ماسه سنگ حکاکی شده و سفید هنگام کاوش در Humayma، پست سابق تجارت مسلمانان در اردن، در سال ۱۹۹۱ کشف شد. طبق گفته جان اولسون از دانشگاه ویکتوریا در کانادا: ” این قطعه بسیار کوچک، فقط حدود یک اینچ ارتفاع دارد و دو قله یا شاخ در بالای آن حک شده، و کمی شبیه به نوعی محراب است که قبلا توسط نباتیان (یا نبطی ها – قومی کهن از نژاد سامی که ساکن عربستان شمالی و بخش جنوبی لوانت)، ساخته می شد.
اکنون پس از مطالعه دقیق تر این شکل کوچک، جان اولسون معتقد است که این یافته یک مهره شطرنج است. به طور خاص، او فکر می کند که این یک رخ یا قلعه است، زیرا همان شکلی را دارد که بعدا در سایر مکان های دیگر کشف شده است، و معمولا از جنس چوب یا عاج، ساخته می شد. اولسون اظهار داشت كه در جهان اسلام، تا حدود قرن چهاردهم یا پانزدهم این شكل از رخ یا قلعه بسیار استاندارد بود.
متخصصان می گویند که این حکاکی خاص به سال های ۶۸۰ تا ۷۴۹ پس از میلاد مسیح بر می گردد، دوره ای که پست داد و ستد در همایما متعلق به یک خانواده قدرتمند بود.
اگر این یک مهره شطرنج باشد، قدیمی ترین اثری است که تاکنون کشف شده است. اگرچه این قطعه چیزهای جدیدی در مورد ریشه این بازی باستانی به مورخان نخواهد گفت، اما درباره سرعت فراگیر شدن این بازی و اینکه توسط چه کسانی در دنیا گسترش یافت، حرف هایی برای گفتن دارد.
نوشته مرتبط: ۱۲ اختراع بومیان آمریکا که امروزه مورد استفاده قرار می گیرند
اولین سرنخ در مورد اینکه این قطعه متعلق به چه کسی بوده، را می توان از جنس سنگی که این مهره از آن ساخته شده، پیدا کرد.
این واقعیت که این پیکره از ماسه سنگ محلی ساخته شده است نشان می دهد که این مهره متعلق به کسی است که در طبقه بالای جامعه نبوده است، زیرا کسی که ثروتمندتر بود مهره های ساخته شده از مواد مرغوب تری را تهیه می کرد. همچنین تعجبی ندارد که این قطعه در یک پست داد و سند یافته شده است.
آن پست خاص متعلق به خانواده ای بسیار قدرتمند بود و توسط تجار و دیپلمات های ثروتمندی که در این منطقه سفر می کردند مورد استفاده قرار می گرفت.
اولسون خاطرنشان كرد كه شکل كنده کاری شده رخ، فرم تغییر شکل داده شده یک ارابه كه توسط دو اسب كشیده می شود، است. دین اسلام اجازه استفاده از چهره ها و نمادها در مجسمه ها را نمی دهد، به همین خاطر مهره ها شکل انتزاعی تری دارند.
همین شکل انتزاعی بعدا در برج ها و سایر سازه های جهان قرون وسطایی و استحکامات استفاده شد و در دژها، قلعه ها و حتی کلیساها نیز قابل مشاهده است. با وجود تغییر شکل، نام این مهره تغییر نکرده است. رخ در فارسی به معنای ارابه است.
قدمت دقیق این مهره کنده کاری شده هنوز مشخص نشده است و ممکن است در سایر نقاط جهان حتی قطعات قدیمی تری وجود داشته باشد که هنوز کشف نشده اند. مجموعه ای از قطعات شطرنج در ازبکستان پیدا شده است که مربوط به ۷۰۰ سال پس از میلاد مسیح است و همچنین یک مهره قدیمی از جنس عاج در کاخ بیزانس یافت شده است، اگرچه از سن آن پیداست که مربوط به زمان قبل از فراگیر شدن این بازی در آن منطقه باشد.
نوشته مرتبط: ۵ کشف بزرگ باستان شناسی در دهه گذشته
منبع
